Olanzapina w chemioterapii – wpływ na poziom glukozy we krwi

Metodyka badania naukowego

Przeprowadzono retrospektywne badanie kohortowe obejmujące 481 pacjentów onkologicznych, którzy otrzymywali olanzapinę (OLZ) jako lek przeciwwymiotny podczas chemioterapii w jednym ośrodku w Japonii w okresie od stycznia 2017 do maja 2022 roku. Z badania wykluczono pacjentów, którzy otrzymali OLZ tylko w jednym cyklu chemioterapii, mieli historię cukrzycy, jednocześnie stosowali inne leki przeciwpsychotyczne lub nie mieli wystarczających danych do analizy. Ostatecznie do analizy włączono 220 pacjentów. Badanie zostało zatwierdzone przez Komisję Etyki Medycznej Uniwersytetu Prefekturalnego Medycyny w Kioto, a wszystkie procedury były zgodne z Deklaracją Helsińską z 1964 roku i jej późniejszymi poprawkami.

Kto był badany?

Badaną populację stanowiło 220 pacjentów onkologicznych poddawanych chemioterapii, którzy otrzymywali olanzapinę jako lek przeciwwymiotny. Pacjenci byli leczeni w ambulatoryjnym centrum chemioterapii. Z badania wykluczono osoby z cukrzycą, w tym jednego pacjenta z cukrzycą wywołaną steroidami i jednego z cukrzycą graniczną. Ponadto wykluczono 92 pacjentów, którzy otrzymali OLZ tylko w jednym cyklu chemioterapii, oraz 166 pacjentów, u których nie wykonano pomiarów glukozy we krwi po ostatnim podaniu OLZ. Dane demograficzne i kliniczne badanej grupy obejmowały płeć, wiek, wzrost, masę ciała, BMI, wyniki badań laboratoryjnych, całkowitą dawkę OLZ, jednocześnie stosowane leki, rodzaj nowotworu oraz leki przeciwnowotworowe stosowane w chemioterapii.

Opis badania

Badanie miało na celu identyfikację potencjalnych czynników przyczyniających się do podwyższenia poziomu glukozy we krwi związanego ze stosowaniem olanzapiny (OLZ) u pacjentów onkologicznych. OLZ to wieloczynnikowy lek przeciwpsychotyczny, który został zatwierdzony w Japonii w 2017 roku do leczenia nudności i wymiotów indukowanych chemioterapią (CINV) u pacjentów otrzymujących wysoce emetogenną chemioterapię. Jednak stosowanie tego leku wiąże się z ryzykiem poważnych działań niepożądanych, w tym kwasicy ketonowej i śpiączki cukrzycowej, co stanowi przeciwwskazanie do jego stosowania u pacjentów z cukrzycą.

Podwyższone poziomy glukozy we krwi były zgłaszane szczególnie w ciągu pierwszych kilku miesięcy po rozpoczęciu stosowania OLZ, a niektóre przypadki prowadziły do śpiączki cukrzycowej w ciągu około dwóch tygodni. Obserwacja podwyższenia poziomu glukozy we krwi związanego z OLZ podczas chemioterapii może wymagać przerwania lub zmniejszenia dawki, potencjalnie wpływając na intensywność dawki leczenia i jego wyniki.

W badaniu analizowano związek między różnymi zmiennymi a ryzykiem podwyższenia poziomu glukozy we krwi. Poziom glukozy we krwi mierzony po ostatnim podaniu OLZ był klasyfikowany w trzech kategoriach: <140 mg/dl, 140-200 mg/dl lub >200 mg/dl. Do analizy statystycznej wykorzystano uporządkowaną regresję logistyczną, zarówno jednoczynnikową, jak i wieloczynnikową, aby zidentyfikować czynniki związane z podwyższeniem poziomu glukozy. Przeprowadzono również analizę krzywej ROC w celu określenia wartości progowej poziomu glukozy przed chemioterapią, która mogłaby przewidzieć ryzyko znacznego podwyższenia poziomu glukozy po podaniu OLZ.

Wyniki

Wieloczynnikowa analiza regresji logistycznej wykazała, że istotne czynniki związane z podwyższeniem poziomu glukozy we krwi w związku ze stosowaniem OLZ to:

• Poziom glukozy we krwi przed chemioterapią [iloraz szans (OR)=1,02, 95% przedział ufności=1,01-1,03; p=0,002]
• Rak żołądka (OR=4,70, 95%CI=1,69-13,0; p=0,003)
• Stosowanie blokerów kanałów wapniowych (OR=2,50, 95%CI=1,01-6,18; p=0,048)

Jednoczesne stosowanie inhibitorów układu renina-angiotensyna (RAS) wykazało tendencję do możliwego związku z podwyższonym poziomem glukozy we krwi, ale wynik ten nie był statystycznie istotny. Analiza krzywej ROC wykazała, że wartość progowa poziomu glukozy przed chemioterapią ≥113 mg/dl charakteryzowała się 73,8% czułością i 88,9% swoistością (pole pod krzywą ROC=0,8299) w przewidywaniu rozwoju poziomu glukozy we krwi ≥200 mg/dl po podaniu OLZ.

Wnioski

Badanie zidentyfikowało kluczowe czynniki ryzyka podwyższenia poziomu glukozy we krwi u pacjentów onkologicznych otrzymujących olanzapinę jako lek przeciwwymiotny podczas chemioterapii. Wyższy poziom glukozy przed chemioterapią, obecność raka żołądka oraz stosowanie blokerów kanałów wapniowych stanowią istotne czynniki predykcyjne. Choć wartość progowa 113 mg/dl poziomu glukozy przed chemioterapią mieści się w zakresie normy, wskazuje na zwiększone ryzyko znacznego podwyższenia poziomu glukozy po podaniu OLZ.

Pacjenci z rakiem żołądka mogą być bardziej podatni na podwyższony poziom glukozy ze względu na powikłania po operacjach przewodu pokarmowego, wpływ guza oraz pogorszenie stanu odżywienia podczas chemioterapii. Blokery kanałów wapniowych mogą wpływać na wydzielanie insuliny i wrażliwość na insulinę, potencjalnie prowadząc do nietolerancji glukozy. Układ renina-angiotensyna, zaangażowany zarówno w regulację ciśnienia krwi, jak i metabolizm glukozy, może również odgrywać rolę. Inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę i blokery receptora angiotensyny wykazały poprawę wrażliwości na insulinę, ale mogą również hamować wydzielanie insuliny, co może wpływać na tolerancję glukozy podczas jednoczesnego podawania z OLZ.

Badanie ma pewne ograniczenia, w tym retrospektywny charakter, który mógł wpłynąć na wiarygodność zebranych danych, oraz relatywnie małą kohortę pacjentów z jednej instytucji. Potrzebne są większe, wieloośrodkowe badania, aby potwierdzić te ustalenia. Niemniej jednak, wyniki sugerują, że pacjenci z wyższym poziomem glukozy przed chemioterapią, rakiem żołądka lub stosujący blokery kanałów wapniowych powinni być ściślej monitorowani pod kątem podwyższenia poziomu glukozy podczas stosowania OLZ jako leku przeciwwymiotnego.

Autorzy zalecają dalsze badania nad mechanizmami, poprzez które OLZ wpływa na poziom glukozy we krwi, oraz nad potencjalnym wpływem innych leków, takich jak inhibitory RAS, na metabolizm glukozy. Rozwiązanie tych kwestii może przyczynić się do opracowania ukierunkowanych strategii łagodzenia podwyższenia poziomu glukozy we krwi i poprawy jakości życia pacjentów poddawanych chemioterapii z zastosowaniem OLZ.

Podsumowanie

Retrospektywne badanie kohortowe przeprowadzone w Japonii na grupie 220 pacjentów onkologicznych wykazało istotne czynniki ryzyka podwyższenia poziomu glukozy we krwi podczas stosowania olanzapiny jako leku przeciwwymiotnego w chemioterapii. Wieloczynnikowa analiza regresji logistycznej zidentyfikowała trzy główne czynniki ryzyka: poziom glukozy we krwi przed chemioterapią, obecność raka żołądka oraz stosowanie blokerów kanałów wapniowych. Wartość progowa poziomu glukozy przed chemioterapią wynosząca 113 mg/dl okazała się predyktorem rozwoju istotnej hiperglikemii, z czułością 73,8% i swoistością 88,9%. Badanie podkreśla konieczność szczególnego monitorowania pacjentów z wymienionymi czynnikami ryzyka, choć jego ograniczeniem jest retrospektywny charakter i względnie mała grupa badana z pojedynczego ośrodka.

Bibliografia

KANBAYASHI YUKO, ISHIKAWA TAKESHI, TAGUCHI TETSUYA and TAKAYAMA KOICHI. Factors Contributing to Blood Glucose Elevation Associated With Olanzapine Used as an Antiemetic During Cancer Chemotherapy. In Vivo 2025, 39(2), 902-908. DOI: https://doi.org/10.21873/invivo.13894.