Zielona herbata chroni przed skutkami ubocznymi leków przeciwpsychotycznych

Czy zielona herbata to sprzymierzeniec w walce z zaburzeniami metabolicznymi?

Katechiny zielonej herbaty chronią przed zaburzeniami metabolicznymi indukowanymi olanzapiną – wyniki badania eksperymentalnego wskazują na ich potencjał terapeutyczny w zapobieganiu zespołowi metabolicznemu u pacjentów psychiatrycznych.

Atypowe leki przeciwpsychotyczne, w tym olanzapina, stanowią podstawę terapii schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, skutecznie kontrolując objawy pozytywne, negatywne i poznawcze. Mimo wysokiej skuteczności klinicznej, ich stosowanie wiąże się z istotnymi działaniami niepożądanymi, wśród których zespół metaboliczny stanowi szczególnie poważny problem. Według danych epidemiologicznych, niemal co trzeci pacjent ze schizofrenią spełnia kryteria zespołu metabolicznego, a w przypadku pacjentów przewlekle leczonych odsetek ten wzrasta do około 40%. Zaburzenia metaboliczne prowadzą do skrócenia oczekiwanej długości życia i obniżenia współpracy pacjentów w procesie terapeutycznym.

Olanzapina, należąca do grupy dibenzotiazepinowych atypowych leków przeciwpsychotycznych, szczególnie często indukuje zaburzenia metaboliczne. U około 50% pacjentów leczonych olanzapiną przez ponad miesiąc rozwija się otyłość. Lek ten powoduje również gromadzenie się tkanki tłuszczowej trzewnej, hiperlipidemię, zwiększenie stężenia leptyny we krwi, insulinooporność, cukrzycę typu 2 oraz nadciśnienie tętnicze. Poszukiwanie strategii zapobiegania i zmniejszania nieprawidłowości metabolicznych wywołanych olanzapiną stanowi istotne wyzwanie dla współczesnej psychiatrii.

Warto zauważyć, że niedawno zatwierdzono kombinację olanzapiny z antagonistą receptorów opioidowych, samidorfanem, do leczenia schizofrenii i zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. W porównaniu do samej olanzapiny, ta kombinacja może prowadzić do utraty masy ciała i zmniejszenia obwodu talii, jednak niektórzy badacze sugerują, że zmiana masy ciała indukowana przez olanzapinę/samidorfan nie różni się istotnie od samej olanzapiny.

Jak przebiega eksperymentalna ocena działania katechin?

Badacze z Uniwersytetu Mashhad w Iranie przeprowadzili badanie eksperymentalne oceniające potencjał ochronny dwóch głównych katechin zielonej herbaty – epikatechiny gallate (ECG) i epigallokatechiny gallate (EGCG) – przeciwko zespołowi metabolicznemu indukowanemu olanzapiną. Wyniki opublikowane w czasopiśmie naukowym wskazują na znaczący potencjał terapeutyczny tych związków.

Zielona herbata (Camellia sinensis) i jej składniki polifenolowe wykazują liczne korzyści zdrowotne, w tym właściwości antyoksydacyjne, przeciwcukrzycowe, przeciwhiperlipidemiczne i przeciwnowotworowe. W medycynie tradycyjnej spożywanie zielonej herbaty jest uznawane za korzystne dla zmniejszenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. EGCG zawarta w liściach zielonej herbaty ma korzystny wpływ na metabolizm glukozy i lipidów, wzmacnia metaboliczne i naczyniowe działanie insuliny oraz zwiększa metabolizm kwasów tłuszczowych w mięśniach szkieletowych. ECG, inny polifenol zielonej herbaty, wykazuje właściwości przeciwmiażdżycowe, hamuje hiperlipidemię i stres oksydacyjny oraz chroni przed uszkodzeniami niedokrwienno-reperfuzyjnymi serca.

W badaniu wykorzystano model zwierzęcy, w którym szczury Wistar otrzymywały olanzapinę w dawce 5 mg/kg/dzień przez 11 dni, powodującą zaburzenia metaboliczne przypominające te obserwowane u ludzi. Jednocześnie niektóre grupy zwierząt otrzymywały ECG lub EGCG w różnych dawkach (10, 20 lub 40 mg/kg/dzień). Naukowcy monitorowali przyrost masy ciała, spożycie pokarmu, parametry lipidowe, stężenie glukozy na czczo, poziom leptyny, ciśnienie tętnicze oraz aktywność ruchową.

Czy wyniki badania potwierdzają skuteczność katechin?

Wyniki badania były niezwykle obiecujące. Podawanie olanzapiny prowadziło do istotnego zwiększenia spożycia pokarmu i przyrostu masy ciała, natomiast jednoczesne stosowanie ECG lub EGCG w dawce 40 mg/kg/dzień znacząco ograniczało te efekty. Co więcej, obie katechiny skutecznie przeciwdziałały zaburzeniom lipidowym wywołanym olanzapiną. Szczególnie przy wyższych dawkach (20 i 40 mg/kg) obserwowano istotne zmniejszenie stężenia trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i LDL oraz podwyższenie poziomu HDL w porównaniu do grupy otrzymującej samą olanzapinę.

Olanzapina powodowała również istotne podwyższenie ciśnienia skurczowego krwi, które było skutecznie normalizowane przez ECG i EGCG, szczególnie w wyższych dawkach. Ponadto, oba związki zmniejszały podwyższone przez olanzapinę stężenie leptyny – hormonu związanego z regulacją łaknienia i metabolizmu. W przypadku hiperglikemii indukowanej olanzapiną, zarówno ECG jak i EGCG w dawce 40 mg/kg/dzień istotnie obniżały poziom glukozy na czczo.

Na uwagę zasługuje również fakt, że olanzapina znacząco zmniejszała aktywność lokomotoryczną zwierząt, a jednoczesne podawanie ECG lub EGCG przywracało normalną aktywność ruchową. Ograniczona aktywność fizyczna jest czynnikiem przyczyniającym się do utrzymywania otyłości podczas długotrwałego leczenia atypowymi lekami przeciwpsychotycznymi, zatem poprawa w tym zakresie może mieć dodatkowe znaczenie terapeutyczne.

Jakie mechanizmy kryją się za ochronnym działaniem katechin?

Porównując efektywność obu katechin, badacze zauważyli, że ECG w dawce 20 mg/kg wykazywała większy potencjał niż EGCG w tej samej dawce w zakresie redukcji przyrostu masy ciała, obniżenia trójglicerydów, glukozy na czczo i poziomu leptyny indukowanych olanzapiną. ECG skuteczniej podwyższała poziom HDL, podczas gdy EGCG silniej poprawiała aktywność lokomotoryczną.

Mechanizmy działania ochronnego katechin zielonej herbaty obejmują prawdopodobnie ich właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, regulujące metabolizm lipidów oraz poprawiające sygnalizację insulinową. EGCG może również stymulować produkcję tlenku azotu w śródbłonku naczyniowym, co przyczynia się do korzystnego wpływu na ciśnienie tętnicze.

Warto zauważyć, że leptyna jest peptydem podobnym do cytokin, wytwarzanym przez tkankę tłuszczową i kontrolującym pobieranie pokarmu, masę ciała i tkankę tłuszczową. Zgodnie z wynikami badania, leczenie olanzapiną zwiększało poziom leptyny u szczurów, podczas gdy zarówno ECG, jak i EGCG zmniejszały ten efekt. U pacjentów ze schizofrenią leczonych olanzapiną obserwowano wyższe stężenie leptyny w surowicy, podczas gdy poziom adiponektyny nie ulegał zmianie. Istnieje pozytywna korelacja między stężeniem leptyny w osoczu a otłuszczeniem u zdrowych osób i pacjentów otyłych. Leptyna wpływa również bezpośrednio na wydzielanie insuliny, a jej poziom wiąże się ze zmianami stężenia glukozy we krwi i przyrostem masy ciała podczas leczenia olanzapiną.

Czy katechiny zmienią praktykę kliniczną w leczeniu pacjentów?

Wcześniejsze badania wykazały, że ekstrakt z zielonej herbaty (zawierający 440 mg EGCG i 180 mg ECG) podawany codziennie przez 8 tygodni zmniejszał przyrost masy ciała, wskaźnik masy ciała i peroksydację lipidów u otyłych pacjentów z zespołem metabolicznym. Ponadto, podawanie zielonej herbaty przez osiem tygodni zmniejszało skurczowe ciśnienie krwi, stężenie cukru we krwi, trójglicerydów i cholesterolu całkowitego oraz zwiększało HDL u kobiet z zespołem metabolicznym.

Wyniki tego badania eksperymentalnego sugerują, że katechiny zielonej herbaty mogą stanowić obiecującą strategię zapobiegania i łagodzenia zaburzeń metabolicznych związanych z terapią olanzapiną. Dla klinicystów oznacza to potencjalną możliwość wykorzystania naturalnych składników zielonej herbaty jako uzupełnienia terapii u pacjentów psychiatrycznych leczonych olanzapiną, szczególnie tych z grupy podwyższonego ryzyka metabolicznego.

Autorzy badania podkreślają jednak, że konieczne są dalsze, dobrze zaprojektowane badania kliniczne, aby potwierdzić skuteczność i bezpieczeństwo suplementacji katechinami zielonej herbaty u pacjentów leczonych olanzapiną. Niemniej, wyniki te otwierają nowe perspektywy w zakresie interdyscyplinarnego podejścia do leczenia zaburzeń psychicznych, łączącego interwencje psychiatryczne z działaniami profilaktycznymi w zakresie zaburzeń metabolicznych.

Dla praktyki klinicznej istotne pozostaje systematyczne monitorowanie parametrów metabolicznych u pacjentów przyjmujących atypowe leki przeciwpsychotyczne oraz wczesne wdrażanie interwencji mających na celu zapobieganie i leczenie zespołu metabolicznego, co może przyczynić się do poprawy jakości życia i rokowania w tej grupie pacjentów.

Podsumowanie

Badanie eksperymentalne przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Mashhad w Iranie wykazało, że katechiny zawarte w zielonej herbacie (ECG i EGCG) mogą skutecznie przeciwdziałać zaburzeniom metabolicznym wywoływanym przez olanzapinę – lek przeciwpsychotyczny stosowany w leczeniu schizofrenii i choroby afektywnej dwubiegunowej. W przeprowadzonym na szczurach badaniu, katechiny w dawce 40 mg/kg/dzień znacząco redukowały niepożądane efekty metaboliczne olanzapiny, takie jak przyrost masy ciała, zaburzenia lipidowe, podwyższone ciśnienie krwi czy zwiększony poziom glukozy i leptyny. ECG okazała się skuteczniejsza w redukcji przyrostu masy ciała i regulacji parametrów metabolicznych, podczas gdy EGCG lepiej wpływała na aktywność ruchową. Wyniki sugerują, że katechiny zielonej herbaty mogą stanowić obiecującą strategię w zapobieganiu i łagodzeniu zaburzeń metabolicznych u pacjentów psychiatrycznych, choć konieczne są dalsze badania kliniczne potwierdzające ich skuteczność i bezpieczeństwo.